Pandemia garaian suizidioa prebenitzeko esfortzu handiagoa eskatu die Fedeafesek erakundeei
Bi egunetik behin, pertsona batek bere buruaz beste egiten du Euskadin, eta COVID-19aren ondorioz heriotza-kopuruak gora egingo duenaren beldur da buruko osasun arazoa duten pertsona eta senide elkarteen euskal federazioa.
Pandemia garaian suizidioa prebenitzeko esfortzu handiagoa eskatu die Fedeafesek erakundeei. Bi egunetik behin, pertsona batek bere buruaz beste egiten du Euskadin, eta bigarren heriotza-kausa da 15 eta 29 urte arteko gazteen artean. Adineko pertsonak ere arrisku-kolektibo garrantzitsua dira. Gainera, COVID-19ak eragindako zauri psikologikoen, itxialdien eta normaltasun berriaren ondorioz, heriotza-kopuruak gora egingo duenaren beldur da buruko osasun arazoa duten pertsona eta senide elkarteen euskal federazioa.
Testuinguru korapilatsu honetan, Fedeafesek beharrezkoa deritzo suizidioaren arazoari irmotasunez heltzea, prebentzioan, detekzioak, diagnostikoan, tratamenduan eta zaintzaren jarraitasunean oinarrituz. Era berean, euskal federazioaren presidente María Ángeles Arbaizagoitiak jakinarazi du suizidioa prebenitu daitekeela eta “gaiaz naturaltasunez hitz egin eta sufritzen ari denari entzuteak bizitzak salba ditzakeela”.
Irailaren 10ean, Suizidioa Prebenitzeko Nazioarteko Eguna dela eta, arazo hau prebenitzeko baliabide egokiak eskatu ditu Fedeafesek, baita buru osasun arazoak dituzten pertsonei eta haien senideei laguntzeko ere, alderdi psikologikoa nahiz medikoa kontuan hartuz. Izan ere, estatistiken arabera, buruaz beste egiten duten pertsonen % 70 inguruk osasun mentaleko arazoren bat zuen, eta horietako asko ez zekien nahasmendua zuenik. Bestalde, horrelako egoera baten aurrean sufrimendu handia jasaten dute ingurukoek, eta, hortaz, “familiei babes psikologikoa ematea beharrezkoa” dela uste du Fedeafesek. 2019an suizidioaren prebentzio-estrategia onartu zuen Eusko Jaurlaritzak, eta berau “garatzen jarraitu” behar dela azpimarratu du federazioak, “pertsona oro prebentzioan aliatua izan dadin, eta ez soilik adituak”, gaineratu dute.
Datuak
Suizidioa lehen kanpo heriotza-kausa da Euskadin (ez naturala), beste heriotza-arrazoi bortitzen gainetik; trafiko istripuak kasu.
Azken hamar urteotan, Osakidetzaren datuen arabera, 1.500 pertsonatik gora suizidatu dira EAEn; 169 pertsona urtero, bataz beste. Kasuen % 55 Bizkaian gertatzen dira; % 33, Gipuzkoan, eta gainerako % 12a Araban, gutxi gorabehera. Zehazki, 145 pertsona hil ziren horrela iaz (116 gizonezko eta 29 emakumezko).
Hain zuzen, aipagarria da gizonezkoen suizidio-kasuak emakumezkoen hirukoitza direla; norbere burua hiltzeko saiakerak, aldiz, maizagoak dira andreen artean.
Suizidioa prebenitu badaiteke ere, zifrak ez dira asko aldatzen urtetik urtera. Ez da gauza bera gertatzen ekidingarriak diren heriotza-kausa nagusietariko batekin; hau da, trafiko istripuekin. Izan ere, hilkortasuna nabarmen murriztu ahal izan da estatu-mailan gauzatutako prebentzio kanpainei eta gizarte osoaren ahaleginari esker.
Buru osasun arazoen inguruko informazioa edo laguntza behar duten pertsonek Fedeafesen barne dauden elkarteetara jo dezakete: Agifes (Gipuzkoan), Asafes (Araban), Asasam (Aiarako bailaran) eta Avifes (Bizkaian).
Fedeafesek baliabide gehiago eskatu ditu buru nahasmendua duten emakumeek jasaten duten indarkeria matxista hautemateko eta biktimei arreta egokia emateko
Indarkeria matxistaren arretarako zerbitzu publikoek buru nahasmendua duten emakumeen berezitasunak aintzat hartzeko beharraz ohartarazi du Fedeafesek. Horregatik, kasu horiek gainditzeko laguntza psikologiko espezializatua eskatzen du, baita koordinazio handiagoa ere osasun mentaleko sarearen, zerbitzu publikoen eta buru nahasmendua duten pertsona eta senide elkarteen artean.
Buru osasun arazoa duten emakumeek bi edo lau aldiz arrisku gehiago dute bikotekideak edo bikotekide ohiak eragindako indarkeria jasateko, gainerako emakumeekin alderatuz. Hala adierazten du Fedeafesek iaz aurkeztutako ikerlanak. Azterlan horren arabera, gainera, gaixotasun psikiko larria duten emakumeen %80k, noizbait bikote-harremana izan dutenen artean, jasan du indarkeria psikologikoa, fisikoa edo sexuala helduaroan. Gainera, azterlanak egiaztatu duenez, buru gaixotasuna duten eta bikotean indarkeria sufritzen ari diren emakumeen %42k ez du egoera indarkeria moduan identifikatzen. Beste datu batzuen artean, buru gaixotasun larria duten emakumeen %26k haurtzaroan bortxakeria sexuala sufritu duela jakinarazi dute, gainerako emakumeen zifraren (%3,5) oso gainetik. Horrez gain, kezkagarria da kasuen erdian psikiatrak ez dituela hauteman pazienteak azken urtean jasotako tratu txarrak.
Testuinguru horretan, indarkeriari modu integralean heltzea eskatzen du Fedeafesek, profesionalen prestakuntza kontuan hartuz, baita biolentzia-kasuen aurrean esku hartzeko eta deribazioak egiteko protokoloak landuz ere. Era berean, emakumeen babeserako baliabideetan kolektibo honetako andreei harrera bermatzea eskatu die euskal federazioak erakunde publikoei.
Errealitate horri aurre egiteko burutako ekintzen artean, Fedeafesek bultzatutako ‘Emakumea eta buru osasuna‘ kanpaina dago. Ekimen honen barne dago sentsibilizaziora eta kolektiboaren ahalduntzera bideratutako webgunea, baita Facebookeko orria ere. Zentzu horretan, sentsibilizazio eta prestakuntza ekintzak burutzen ditu euskal federazioak arlo profesional anitzetan: indarkeria-kasuen artatzean, gizarte eta osasun zerbitzuetan eta hirugarren sektoreko erakundeetan. Horrez gain, Fedeafeseko eta bere barne dauden elkarteetako profesionalei ere formakuntza eskaintzen die indarkeriaren prebentzio eta hautemateari, maskulinitate berriei eta lengoaia inklusiboari buruz. Buru osasun arazoa duten emakumeei zuzenduriko tailerrak ere antolatzen ditu, indarkeria identifikatzen ikasteko nahiz maitasun erromantikoaren mitoak hautsi eta berdintasuna sustatzeko. Maskulinitate berrien inguruko tailerrak ere egiten dituzte buru osasun nahasmendua duten gizonezkoekin.
Era berean, Espainiako buru osasunaren konfederazioak abiarazi duen #NosotrasSíContamos kanpainarekin bat egin du Fedeafesek. ‘Buru osasuna ez da jipoitzen” lelopean, indarkeria matxistak emakumeen osasun mentalean duen eragina salatzen du, esperientzia pertsonalak oinarritzat hartuz. Gainera, buru osasun arazoa edukitzeak bortxaketak eta eskubideen urratzeak jasateko arriskua biderkatu egiten duela jakinarazi nahi dute. Bideo batean, kolektibo honetako hiru emakumek, horietako bi Fedeafeseko berdintasun arloko kideak, indarkeria matxistak euren bizitzako arlo desberdinetan izan duen eragina kontatzen dute. Etengabeko diskriminazioa eta eskubideen urratzea salatzen dute; esate baterako, ama izateko eskubidea ukatua izatea, giza eskubideen eta Desgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazioarteko Konbentzioaren aurka doana, erabat.
Emakumeenganako indarkeriari buruzko azterlana
Fedeafesek landutako eta Emakundek eta Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiken sailak babestutako azterlanak azaleratu du indarkeria jasatearen eta osasun mentaleko arazo larria izatearen artean harreman nabarmena dagoela. Horrez gain, ezagutarazi dute indarkeriak eragina izan dezakeela, beste faktore batzuekin batera, buruko osasun arazo larriren bat izateko aukeran. Gainera, ohikoa da aldi berean hainbat indarkeria-mota jasatea. Zerbitzu publikoen arteko koordinazio egokia lantzearen alde apustu egiten du euskal federazioak, gainera.
Zentzu horretan, Fedeafesek gogorarazi du 2017an Eusko Legebiltzarrak buru osasunaren aldeko adierazpen instituzionala onartu zuela, talde parlamentario guztien babesarekin. Euskal Ganberak kezka berezia adierazi zuen “genero-indarkeria pairatzen duten eta buru gaixotasuna duten emakumeengatik”. Horregatik, onartutako deklarazioan administrazioei eskatu zien “zain dezatela kolektibo hori” eta “bere beharrei erantzun egokia eman diezaiotela”.
Pasa den azaroaren 18an Eusko Legebiltzarrean egon zen berriro Fedeafes, Diru-sarrerak Bermatzeko eta Inklusiorako Legea buru osasun arazoa duten pertsonen beharretara egokitu dadin eskatzeko. Halaber, ekintza positiboko neurriak har daitezen aldarrikatu zuen buru osasun arazoa duten emakumeei eta bestelako desgaitasunak dituztenei laguntza emate aldera indarkeria matxistaren biktimak direnean, egoera horretatik atera ahal izateko (albistea irakurri).
Kolektiboa hobeto artatzeko proposamenak
Ikerketaren ondorio gisa, genero-ikuspegitik lan egitea proposatu du Fedeafesek. Gainera, emakumeei bideratutako arreta psikologikoko zerbitzuak eta harrera-etxeak buru osasun arazoak dituzten emakumeen beharretara egokitzea eskatu du. Era berean, zerbitzu publikoen arteko koordinazio egokia bermatzearen alde apustu egin du Fedeafesek.
Asafes, Avifes, Agifes eta Asasam elkarteak barne hartzen dituen federazioak urteak daramatza gizartea eta instituzio publikoak errealitate honen inguruan sentsibilizatu nahian. Paraleloki, Fedeafes emakumeak, gizonezkoak eta profesionalak trebatzen ari da egoera honi aurre egin ahal izateko eta genero-indarkeria kasuak sortu baino lehenago antzematen jakiteko.
Profesionalak sentsibilizatzeko gida
Buru gaixotasuna duten emakumeekin lan egiten duten profesionalak sentsibilizatzeko gida landu du Fedeafesek. Dokumentu horretan indarkeriaren biktimen eta osasun mentaleko arazoen arteko konexioez ere ohartarazten dute. Zehazki, kasu askotan indarkeria dago patologiaren beraren oinarrian eta, gainera, nahasmendua duten pertsonek arrisku gehiago dute biolentziaren biktima izateko.
Gidaliburua lagungarria da indarkeria-egoera horiek detektatzeko gizarte eta osasun zerbitzuetan zein buru gaixotasuna duten pertsonekin lan egiten duten elkarteetan. Tratu txarrak hautemanez gero, nola jokatu jakiteko jarraibideak ere jasotzen ditu dokumentuak.
Diru-Sarrerak Bermatzeko eta Inklusiorako lege-proposamenak buru osasun arazoa duten pertsonei nola eragiten dien azaldu du Fedeafesek Eusko Legebiltzarrean
Eusko Legebiltzarrean, Enplegu, Gizarte Politika eta Gazteria Batzordean, izan da Fedeafes Diru-Sarrerak Bermatzeko eta Inklusiorako lege-proposamenari ekarpenak egiteko.
Buru osasun arazoa duten pertsonen errealitatea mahai gainean jarri du Fedeafesek, eta araudi honen aplikaziotik sor daitezkeen zailtasunak azpimarratu ditu. Gainera, Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta edota Pentsiodunentzako Errenta Bermatua eskuratzeko garaian, buru nahasmendua duten pertsonen bereizgarritasunak kontuan har ditzatela eskatu du.
Horrez gain, euskal federazioak ekintza positiboko neurriak har daitezen aldarrikatu du buru osasun arazoa duten emakumeei eta bestelako desgaitasunak dituztenei laguntza emate aldera indarkeria matxistaren biktimak direnean, egoera horretatik atera ahal izateko.
